Sorun çözmeye yönelik olarak iki yöntem tanımlanmıştır:
Birincisi, soruna odaklı çözüm aramadır; bu yöntemde kişi stresin kaynağını yok etmeye çalışır.
Aktif başa çıkma denebilecek bu yöntemde;
- Plan yapma
- Öncelikleri belirleme
- Uygun zamanı bekleme
- Diğer insanlardan destek alma gibi tutumlar yer alır.
İkinci yöntemde ise, kişi durumun ortaya çıkardığı duygusal stresi azaltma veya bununla başa çıkmanın yollarını arar.
Bazı davranışlar kişiyi kısa süreli rahatlatsa bile, sorunu çözmez. Bu yöntemlerden birisi sorunla ilgili çözüm aramadan sadece bu konuda konuşup içini dökmektir. Sorunu çözmeye çalışmaktan vazgeçip, diğer konularla ilgilenmek, hayallere dalmak, konuyu önemsizleştirmek, sorunu inkar etmek, kendini veya başkasını suçlamak da işe yaramayan yöntemlerdir.
Yukarıdaki işe yaramayan yöntemleri sınava çalışan çocukların hayatlarında nasıl görüyoruz?
Çocukların bazıları, zorluk yaşadıkları alanlar (örneğin matematik) ile ilgili çalışmak yerine, bildikleri konuları tekrar etmeyi tercih ederler. Bazıları ise, sadece dönemsel bir sorun yaşadıklarını, aslında durumlarının çok iyi olduğunu iddia ederek sorunu inkar ederler. Diğer çocuklar, sorunla yüzleşememek için çalışmak yerine hayal kurmayı veya sınavın anlamsızlığına ilişkin açıklamalar yapmayı tercih ederler. Sınav sisteminin kötülüğü, eğitim sisteminin anlamsızlığı, hayattaki başarı ile sınav başarısının hiçbir ilişkisi olmadığı üzerine olan yorumlar da sorundan kaçmak için ortaya konabilir. Sürekli yeni planlar yapılıyor ve bu planlar yürümüyorsa, devamlı erteleme özelliği olup olmadığına bakmak gerekir.
Bu özelliği olan çocuk ve gençlerde, bütün bahaneler tek tek ele alınıp ortadan kaldırılmalıdır.
İşe yarayan yöntemler nasıl geliştirilebilir?
Çocukları olumlu ve aktif başa çıkma yöntemlerine yöneltmek için, sorun çözme becerilerini geliştirmek, duyguları ifade etmesini sağlamak, plan yapmasına ve planlarını gözden geçirmelerine yardımcı olmak gerekir.
Öncelikleri belirlemek, kişinin sorun alanına daha iyi yönelmesini sağlar; zorlandığın matematik sorularına odaklanmak başlangıçta zor olabilir, ancak soruna çözüm sağladığı zaman tatmin edicidir. Plan yapılırken, alternatifleri ele almak, uygulamanın nasıl ve hangi kriterlere göre değerlendirileceğini belirlemek önemlidir. Gerçekçi olmayan planlar, olumsuz sonuçlanarak ümitsizliğe neden olabilir. Zaman idaresi, çocukların zorluk çektiği ve planlama gerektiren diğer bir alandır. Zaman planlamasının gerçekçi olması için, belli aralıklarla ilerlemenin izlenmesi gereklidir. Diğer insanlardan eksik olduğu konularda destek alması, çocuğun birçok sorunu halletmesine yardımcı olabilir. Bu destek, ders alma olabileceği gibi, başa çıkma yöntemlerini konuşmak da olabilir. Bu anlamda çocuğunuza vereceğiniz en faydalı desteklerden birisi de, onun çok da sık olmayan boş zamanlarında gerçekten iyi vakit geçirmesine yardımcı olmaktır.
Düzenli beslenme, uygun bir uyku düzeni, negatif olaylara odaklanmamak, adım adım ilerlemek, herhangi bir testte veya deneme sınavında kötü bir sonuç alındığında bunu dünyanın sonu değil, öğrenme ve kendini geliştirmek için fırsat olarak görme diğer işe yarayan yöntemlerdir.
Prof. Dr. Özgür Öner
Çocuk ve Ergen Psikiyatristi, Psikoterapist
