Zorbalık Neden Önlenmelidir?
Zorbalık sadece bireysel değil, toplumsal bir sorundur. Okul ortamında zorbalık, öğrencilerin güven duygusunu zedeler ve sağlıklı bir öğrenme ortamını olumsuz etkiler. Zorbalık kurbanı olan çocukların yanı sıra, bu davranışları sergileyen çocuklar da uzun vadede ciddi sosyal ve psikolojik sorunlarla karşı karşıya kalabilir. Araştırmalar, zorbalığın hem kurbanlarda hem de zorbalık yapan bireylerde düşük benlik saygısı, kaygı bozuklukları, depresyon ve sosyal izolasyon gibi sorunlara yol açtığını göstermektedir. Bu nedenle, zorbalığın önlenmesi, hem bireysel hem de toplumsal refah için hayati önem taşır.
Akran zorbalığı okullarda sık görülen, hem zorbalık yapana hem de zorbalığa uğrayana ciddi zararlar veren bir durumdur. Akran zorbalığı nedir? Hangi durumlarda çocuğunuzun zorbalığa uğradığı aklınıza gelmelidir? Şaka ile dalga geçme, flört ile cinsel zorbalık nasıl ayrılır?
Zorbalığın Dört Belirteci
Zorbalık hangi şekilde olursa olsun aşağıdaki 3 özellik mutlaka mevcuttur:
- 1) Güç dengesizliği: Zorba daha büyük, daha güçlü, daha sözel, daha kalabalık, daha üst hiyerarşik gruptadır.
- 2) Zarar verme niyeti: Zorba fiziksel ve psikolojik olarak zarar vermeyi ister ve bundan zevk alır.
- 3) Karşıdakinin daha fazla saldırganlık ile tehdit etme.
Zorbalık ilerleyince dördüncü faktör de eklenir:
- 4) Terör: Zorbalık, baskınlık kurmak ve korkutmak amacıyla uygulanan sistematik bir şiddettir. Hedefte yoğun korku hissi uyandırmak bir amaçtır.
Zorbaların Ortak Özellikleri
- İnsanları yönetmeyi, onlar üzerinde baskı kurmayı ve onları kullanmayı severler.
- Diğer insanların bakış açısı ile olayları değerlendiremezler.
- Yetişkinler yokken zorbalık yapmayı tercih ederler, zayıfları hedef alırlar, sorumluluk kabul etmezler.
- Genelde zorbalar fiziksel olarak güçlü çocuklardır.
Hedefler
Her çocuk hedef olabilir, ancak pasif, arkadaşı olmayan, gruplara alınmayan, yalnız, kaygılı, fiziksel olarak güçsüz, zarar görmekten korkan çocuklardır.
Zorbalığa uğradıktan sonra duyduğu utanç, suçluluk, yetersizlik hisleri onu gitgide daha zayıf hale getirir. Daha fazla izole olur, ders başarısı düşer.
Gençler ve erkekler aileleri ile konuşmakta daha çok zorlanır. Misillemeden korkarlar. Diğer insanların kendilerine yardımcı olabileceğine ve olacağına inanmazlar. Okul hayatının normalinin bu olduğuna inanabilirler.
Yetişkinlerden de zorbalık görüyor olabilirler. “gammazlık” yapmanın çok kötü bir şey olduğunu düşünürler.
Uyarıcı İşaretler
- Okula gitmeyi istememe.
- Farklı bir yoldan veya şekilde gitmeye çalışma.
- Derslerde düşüş
- Yalnız kalmayı isteme.
- Okuldan sonra aç olma.
- Evden para alma.
- Eve geldiğinde tuvalete sıkışmış olma.
- Telefonuna vs baktıktan sonra mutsuz, sinirli, kaygılı olma.
- Karakterinden farklı davranışlar gösterme.
- Arkadaşları ile ilgili aşağılayıcı şeyler söyleme
- Arkadaşlarından veya günlük aktivitelerinden söz etmeyi bırakma.
- Kıyafetleri bırakma, yırtılması vs,
- Yorgunluk, uyku değişiklikleri, kaygı.
Zorbalık esas olarak öfke veya çatışma ile ilişkili değildir. Esası AŞAĞILAMAdır.
Aşağılama, zorbaya üç psikolojik güç sağlayarak karşıdakine empati duymasını engeller:
- Hakkı olma hissi
- Farklılıklara toleranssızlık
- Diğerlerini dışlama özgürlüğü
Zorbaların bir diğer kişiye en etkin saldırma noktaları; ırk, din, cinsiyet, fiziksel görünüm, mental kapasitedir.
Sözel ve ilişkisel zorbalık yapan bir çok çocuk “şaka” yaptıklarını iddia ederler. Bazı çocuklar, gençler, aileler ve okul personeli de şaka ve dalga geçme arasındaki farkı bilmez. Oysa dalga geçme bir aşağılama biçimidir ve şakadan ayrılmalıdır.
Şaka
- Şaka yapan ve yapılan kolaylıkla yer değiştirebilir.
- Zarar verme amacı yoktur.
- Herkesin temel saygınlığı korunur.
- Her iki tarafın da gülmesi amaçlanır.
- Diğer şeyleri paylaşan çocukların beraber yaptıkları aktivitenin küçük bir bölümüdür.
- Şaka yapılan kişi rahatsız olunca bırakılır.
Dalga Geçme
- Güç dengesizliği vardır.
- Hedefle beraber değil, hedefe gülünür.
- Yaralayıcıdır ve zarar verme amacı vardır, amaç hedefin benlik saygısını azaltmaktır.
- Hedef rahatsız oldukça artar.
Cinsel Zorbalık
Okullarda çok yaygın görülen bir sorundur. Erken gelişen kızlar ve geç gelişen erkekler daha yüksek risk altındadır. Cinsel zorbalık gösterenler de flört ettiklerini söyleyerek kendilerini savunurlar. Flört ve cinsel zorbalık ayırt edilmelidir.
Flört
- İki taraf rol değiştirebilir.
- Zarar verme amacı taşımaz.
- Herkesin temel saygınlığı korunur.
- Karşıdakini mutlu etmeyi ve ona kompliman yapmayı içerir.
- Cinsel şekilde dikkat çeker.
- Diğer insanın kendisini iyi, istenen, çekici hissetmesini amaçlar.
- Diğer kişi ilgilenemezse veya rahatsız olursa biter.
Sözel Cinsel Zorbalık
- Güç dengesizliği vardır.
- Tek taraflıdır, zarar verme ve kullanma amaçlıdır.
- Saldırgandır, aşağılayıcıdır, kontrol sağlamaya yöneliktir.
- Hedefin sınırlarını ihlal eder, diğer insanın kendisini reddedilmiş, çirkin, aşağılanmış, güçsüz hissetmesini hedefler.
- Hedef rahatsız oldukça artarak devam eder.
İlişkisel Cinsel Zorbalık
Kişiyi “süzme”, el hareketleri yapma (dokunmadan), cinsel dedikodular, tuvaletlere yazılan yazılar vs, cinsel içerikli resimler, yazılar bırakma.
Teknolojik Zorbalık (Siber Zorbalık)
Son yıllarda teknoloji kullanımının artmasıyla birlikte siber zorbalık da yaygınlaşmıştır. Çocuklar ve gençler, sosyal medya platformları, mesajlaşma uygulamaları ve çevrim içi oyunlar aracılığıyla zorbalığa maruz kalabilir. Siber zorbalık, kurbanın kendini savunma şansını daha da azaltabilir ve daha uzun süreli psikolojik etkilere neden olabilir. Bu tür zorbalığın önlenmesi için aileler ve okullar, çocuklara internet güvenliği hakkında eğitim vermeli ve teknolojinin sorumlu kullanımını teşvik etmelidir.
Akran Zorbalığını Önlemek İçin Alınabilecek Tedbirler
- Farkındalık Eğitimi: Öğrenciler, öğretmenler ve aileler arasında zorbalıkla ilgili farkındalık yaratılmalı, zorbalık ve etkileri hakkında bilgilendirici eğitimler düzenlenmelidir.
- Güvenli İletişim Kanalları: Çocukların zorbalığa uğradıklarında ya da tanık olduklarında bunu güvenle paylaşabilecekleri bir iletişim sistemi oluşturulmalıdır.
- Okul Kurallarının Güçlendirilmesi: Okullarda zorbalıkla ilgili açık kurallar belirlenmeli ve zorbalık davranışlarıyla nasıl başa çıkılacağı konusunda net prosedürler oluşturulmalıdır.
- Pozitif Davranışların Teşvik Edilmesi: İşbirliği, empati ve saygı gibi olumlu davranışları teşvik eden etkinlikler düzenlenmeli ve ödüllendirici bir sistem uygulanmalıdır.
- Ebeveyn Katılımı: Aileler, çocuklarının davranışları ve duygusal durumları hakkında bilgilendirilmeli, okul ile işbirliği içinde olmaları sağlanmalıdır.
Kaynak: Coloroso B, The Bully, the Bullied and the Bystander. Harper Collins
Olweus D, Bullying at School, What we know and what we can do? Blackwell Publishing
Prof. Dr. Özgür Öner
Çocuk ve Ergen Psikiyatristi, Psikoterapist
Bunlar da İlginizi Çekebilir
