Yapılan çalışmalar çocukların ve gençlerin uykudan sonra en çok zaman geçirdikleri aktivitenin Ipad, telefon, televizyon, video oyunları gibi “ekranlı” aktiviteler olduğunu göstermektedir. Odasında TV olan çocuklarda bu süre daha da uzamaktadır. Odasında TV olan çocuklarda obezite, uyku sorunları ve cinsel içerikli yayınlara maruz kalma riski daha yüksektir. Ergenler cep telefonlarını konuşmak için değil mesajlaşmak için yoğun bir şekilde kullanmaktadır. Pek çok çocuk izlemeleri uygun olmayan içeriklere cep telefonlarından rahatça erişmektedir. Ergenler, geceleri mesajlaşma trafiğinden dolayı okul zamanı yorgun ve uykusuz olduklarını belirtmektedirler.
Aynı zamanda okul öncesi dönemde de ekran zamanının oldukça uzun olduğunu görüyoruz. Yurt dışında yapılan çalışmalar 2 yaş altındaki çocuklarda ekran süresinin ortalama 2 saat olduğunu gösteriyor. Bizim ülkemizde bu sürenin daha da uzun olduğunu tahmin edebiliriz. Daha düşük sosyoekonomik durumdaki ailelerde ekran süresi daha da fazladır.
Tabii, her ekran maruziyeti aynı şartlarda oluşmaz. Bazı aileler çocukları ile beraber programları seyreder ve etkileşim kurarken, bazı aileler küçük çocuklarının ekran zamanını diğer işlerini yapmak veya dinlenmek için kullanmaktadır. Programların içeriği de farklılık göstermektedir. Çocuklar sadece çocuk programlarına değil, anne babalarının seyrettiklerine de maruz kalmaktadır. Birçok evde TV neredeyse gün boyu açık kalmakta ve arka planda çalışmaya devam etmektedir.
Daha uzun süre ekranlara maruz kalan çocukların gelişiminin olumsuz yönde etkilendiğini gösteren birçok çalışma bulunmaktadır. Özellikle olayların normal yaşam hızından farklı olduğu TV programlarını izlemenin çocuklarda dikkat sorunları, bellek sorunları ve öğrenme sorunları ile ilişkili olduğu öne sürülmüştür. Küçük çocuklarda uzun süre ekrana maruz kalmak konuşmayı geciktirmektedir. Anne babanın devamlı TV seyretmesi de çocukla geçirdikleri zamanın uzunluğunu ve kalitesini düşürdüğü için, çocuğun konuşma gelişmesini yavaşlatıcı bir etkendir. Yani, çocuk direkt seyretmese bile anne babanın devamlı TV seyretmesi de çocuğun dil gelişimini yavaşlatır. Kendi klinik deneyimlerimiz de, çok fazla ekrana maruz kalan bebeklerde dil gelişiminde sorunlar olduğunu gösteriyor. Bir çok çocukta TV ve ekran süresinin belirgin olarak kısaltılması veya ekran maruziyetinin kesilmesinin, dil gelişimine ve çocuğun insanlarla ilişki kurmasına çok olumlu etkileri olduğunu gözlemliyoruz.
Ekran zamanı ile ilişkili görünen diğer bir durum da otizm. Otizmi olan çocuklar, tekrarlayıcı uyaranlara karşı hassas oldukları için televizyon ve bilgisayar oyunlarına daha duyarlı olabilirler. Ekrana uzun süre maruz kalmak, otizmi olan bireylerde var olan sosyal etkileşim ve dil sorunlarını daha da belirginleştirebilir. Bu nedenle otizm belirtileri gösteren çocuklarda ekran zamanı en aza indirilmelidir ve bunun yerine anne baba ile sosyal ilişkinin geliştirilmesine yardımcı olacak oyunlara zaman ayırılmalıdır.
Peki, anne babalara ekran zamanı ile ilgili hangi önerilerde bulunulabilir?
Amerikan Pediatri Birliği’ne göre, toplam ekran zamanı çocuklarda bir iki saat ile sınırlanmalıdır. İki yaşından küçük çocuklar ise ekrana maruz bırakılmamalıdır. Çocukların odalarında TV ve internet bağlantılı cihazların bulunmaması önemlidir. Anne ve babanın, çocuğun TV ve internette izlediği programları takip etmesi gereklidir. Bu, gizli gizli yapılması gereken bir şey değildir; çocuklara bu kontrolün neden gerekli olduğu açıklanmalıdır. TV ve internet için çocuk ayarları kullanılmalıdır. Eğer çocuk ekrana maruz kalıyorsa, ekranların mümkün olduğunca beraber kullanılması ve içerik ile ilgili konuşmak faydalı olacaktır. Özellikle küçük çocuklarla oyun oynarken arka planda TV açık olması oyunu ve konsantrasyonu bozar, bu yüzden bu durumdan kaçınılmalıdır. Kuralların sadece çocuklar için değil, büyük oranda anne ve baba için de geçerli olması, anne babanın da ekran süresini kısıtlaması, çocukları ile diğer işleri olduğunda aktif olarak oynayamasalar bile onlara bağımsız ama kontrollü oyun oynama fırsatları yaratmaları gerekmektedir.
Prof. Dr. Özgür Öner
Çocuk ve Ergen Psikiyatristi, Psikoterapist
Bunlar da İlginizi Çekebilir
