Danışanlarımızdan ve ailelerinden disleksi ile ilgili sık gelen soruları yanıtlıyorum.
Disleksi ne demek? Dyslexia nedir?
Disleksi (İngilizce dyslexia) zekâ gelişiminde sorun olmayan bir kişide okuma ve okuduğunu anlama becerilerinin beklenenden belirgin olarak geri olması durumudur.
Tanı konabilmesi için:
- Kişide zihinsel gelişme geriliği olmaması,
- Okumadaki sorunun görme ve işitme bozukluklarına bağlı olmaması,
- Kişinin yeterli süre ve kalitede eğitime ulaşabiliyor olması,
- Okuma sorunlarının var olan duygusal ve davranışsal bozukluklar ile açıklanamıyor olması,
- 6 ay süreyle okuma geliştirmeye yönelik bir müdahale yapılmasına rağmen durumun düzelmemesi gereklidir.
Yani disleksi okuma sorunu olan bir kişide olası diğer nedenlerin ekarte edilmesi ile tanınır.
Disleksi belirtileri nelerdir?
Bazen bu soru “Disleksi hastalığı belirtileri nelerdir?” şeklinde de soruluyor ancak disleksi bir hastalık değil bir bozukluktur. Tıp literatüründe hastalık terimi nedeni bilinen durumlar için kullanılır ancak disleksinin nedeni tam olarak bilinmemektedir.
Disleksinin ana belirtileri:
- Okuyamama,
- Yavaş okuma,
- Yanlış okuma,
- Okurken atlama,
- Okuduğunu anlayamamadır.
Disleksi zekâ geriliği midir?
Hayır. Disleksi tanısı konabilmesi için kişide zekâ geriliği olmaması gereklidir. Disleksideki sorun okumayla sınırlıdır. Genelde disleksisi olan çocuklar kendilerine bir şey okunduğunda beklenen düzeyde anlayabilirler. Kavramlarla, yargılamayla ilgili sorun yaşamazlar. Çoğu disleksisi olan çocuğun matematik öğrenmekle ilgili bir güçlüğü de olmaz.
Kaç çeşit disleksi vardır?
Disleksi temelde iki nedenden kaynaklanır.
Olguların büyük kısmında sorun “fonolojik farkındalık” alanındadır. Yani çocuk seslerle harfler arasındaki ilişkiyi kuramaz. Okuma, hepimizin bildiği gibi insanlar tarafından son 5000 yıl içinde icat edilmiş bir durumdur. Yani beyinin doğal bir işlevi değildir. Bu nedenle yazı, yani harfler ve kelimeler beyinin doğal işlevi olan konuşmaya yani sese çevrilerek çözülür. Bu çevrim yapılamadığında okuma çok zorlaşır.
İkinci neden ise bazı çocukların kelimeleri görsel belleğe atamamasıdır. Hızlı okuma için bir kelime görüldüğünde o kelimeye eşlik eden ses, anlam ve görüntü bir arada bellekten hızlıca geri gelmelidir. Disleksisi olan çocukların ufak bir kısmında bu bellekten geri getirme sürecinde sorun vardır.
Disleksi mi otizm mi?
Otizmi olanlarda disleksi daha sık görülür. Her iki bozukluk da erkeklerde daha sıktır. Her iki bozukluk da sıklıkla dikkat eksikliği ve hiperaktivite ile görülür. Ancak disleksi ve otizm çok farklı ve karışması pek mümkün olmayan durumlardır. Otizm, kişinin sosyal ilişki ve iletişim kurmakta zorluk çektiği; tekrarlayıcı hareketleri, kısıtlı ilgi alanları ve duyusal anormalliklerinin olabildiği bir bozukluktur. Disleksisi olan çocuklarda bu düzeyde bir sosyal ilişki ve iletişim sorunu görülmez. Ana belirti, çocuğun zekasında sorun olmamasına rağmen beklenen düzeyde okuyamamasıdır.
Disleksi zamanla geçer mi?
Disleksisi olan bireylerde okuma zamanla daha iyi hale gelse de olguların önemli bir kısmında okuma ile ilgili sorunlar ömür boyu çeşitli düzeylerde devam edebilir. Bunun en önemli nedenlerinden biri de disleksisi olan bireylerin okumaya karşı isteksiz olmalarıdır. Yeterli pratiği yapamamaları nedeniyle iyi okuyan bireylerle aralarındaki fark zamanla daha da açılabilir.
Disleksi tehlikeli midir?
Disleksi, kişinin hayatını çok olumsuz etkileyebilir ancak “tehlikeli” bir durum değildir. Disleksisi olan bireyler hem akademik hem de duygusal olarak daha fazla sorun yaşarlar.
Disleksi tanısı kim koyar?
Disleksi tanısı bir çocuk ve ergen psikiyatrisi uzmanı tarafından konmalıdır. Tanı diğer olası durumların elenmesi ile konulur. Matematiği iyi olan bir çocukta okuma ile müdahaleye rağmen düzelmeyen bir okuma güçlüğü varsa akla ilk olarak disleksi gelmelidir. Disleksi tanısı için okuma düzeyinin ve okumada yaşanan güçlüğün ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmesi gereklidir. Zekâ ve bilişsel gelişim ile ilgili bir şüphe yoksa her olguda IQ testi ve ayrıntılı nöropsikolojik testler yapılması gerekmez. Tanı için EEG, MR gibi tetkikler anlamlı değildir.
Disleksi tedavisi nasıl yapılır?
Disleksi tedavisi için önce altta yatan neden bulunmalıdır. Olguların çoğunda seslerle harfleri birleştirmekte güçlük vardır. Bu güçlüğün yenilmesi için çocuğun seslerle ilgili egzersizler yapması ve belli şekillerde okuması gereklidir. Bir kelime yaklaşık 5 kere doğru okunmadan uzun süreli belleğe istenen şekilde atılamaz. Bu nedenle uygun yöntemle ve çok tekrarla çalışılması gereklidir. Okumada geciken ama disleksi olmayan birçok çocuk kendi okullarında küçük gruplar halinde ve daha yoğun bir şekilde çalıştırıldıklarında belirgin gelişme gösterirler.
