Fobiler, yapısal mı tepkisel mi ortaya çıkar?
Her ikisi de. Hemen hemen bütün psikiyatrik sorunlarda olduğu gibi, sosyal fobi de hem yapısal (genetik) hem de çevresel etkilerden kaynaklanır. Hastalıklar arasında genetik yatkınlığın göreceli önemi farklılık gösterir.
Sosyal fobinin diğer fobilerden yapısal veya tepkisel olarak farklılaştığı alan ne olabilir?
Fobi, kişinin belli bir obje veya duruma karşı gösterdiği aşırı korkudur. Sosyal fobi, kişinin diğer insanlar tarafından eleştiriye uğrayacağını düşündüğü durumlarda ortaya çıkan yoğun bir korku ve kaygı durumudur. Örnek olarak sosyal etkileşim gerektiren sohbet etme, insanlarla tanışma, partiye gitme gibi durumlar veya diğer insanların önünde performans göstermeyi gerektiren ortamlar verilebilir. Sonuç olarak, diğer fobilerden temel farkları korkuyu ortaya çıkartan durum ve kişinin yaptığı yorumlardır.
Sınav ve okul stresi sosyal fobiyi tetikler mi?
Sınav ve okul stresi, genel anlamda performans gösterme gereken durumlarda ortaya çıkan durumlar oldukları için sosyal fobiye benzerler ve sosyal fobinin ortaya çıkabileceği bir ortam yaratırlar.
Yapısal ve tepkisel nedenleri nelerdir?
Sosyal fobiye genetik bir yatkınlık vardır. Bu yatkınlığın üzerine, sıklıkla travmatik bir yaşantıdan sonra bozukluk ortaya çıkar. Bu travmatik yaşantı, aşırı ve sert eleştiriler, sosyal ortamda çok fazla utandırıcı bir deneyim yaşamak ve kendisini aşağılanmış hissetmeyi içerir. Bu deneyim sonucunda kişi kendisini yetersiz, sıkıcı, acınacak bir insan olarak görmeye başlar.
Yersiz ve engellenemez korkuların yersiz ve engellenemez düşüncelerden (obsesif kompulsif) klinik olarak farkı nedir?
Obsesif kompulsif bozuklukta kişinin aklına tekrar tekrar gelen, anlamsız olduğunu bildiği halde aklından atamadığı rahatsız düşünceler ve bu düşünceleri azaltmak ve yok etmek için yapılan hareketler bulunur. Sosyal fobide bu tarz tekrarlayıcı hareketler görülmez. Sosyal kaygı uyandıran bir uyaran olmadığı zaman kişi de belirgin şikayetler görülmez.
Sosyal fobinin tedavi gerektiren veya gerektirmeyen aşamaları var mıdır?
Sosyal fobinin tedavi gerektirmesi için kişinin hayatını olumsuz olarak etkilemesi, yani akademik, sosyal ve ilişkisel sorunlara yol açması gereklidir.
Aileler çocuklarında sosyal fobi olduğunu nasıl teşhis edebilirler?
Aileler teşhis koyamazlar, ancak şüphelenebilirler. Aslında sosyal fobinin belirtileri açıktır; kişi yukarıda belirtilen ve sosyal olarak performans göstermesi beklendiğine inandığı durumlarda aşırı korku ve kaygı duyar; terleme, titreme, kızarma gibi belirtiler hisseder; sosyal durumlardan kaçınmaya çalışır.
Tedavi edilmezse ilerleme durumu söz konusu mudur, tedavi edilmeden zamanla iyileşmesi mümkün müdür?
Sosyal fobisi olanların %30’u bir yıl içerisinde daha iyi olurlar. Tedavi olmadığı zaman geri kalan olgularda şikâyetler uzun süre devam edebilir.
Tedavisi nasıl yapılır?
Tedavi psikoterapi veya ilaçlarla yapılabilir. Her iki tedavi şekli bir arada da kullanılabilir.
Sosyal fobiye eşlik eden bir ikinci psikiyatrik rahatsızlık olur mu?
Evet. Sosyal fobi olgularının hemen hemen yarısında depresyon, diğer kaygı sorunları ve uygunsuz alkol/madde kullanımı ile ilgili sorunlar görülür.
Sosyal fobiklerin sigara vb kötü alışkanlıklara daha çok meyilli olduklarını söylemek doğru olur mu?
Evet. Ne yazık ki sosyal fobisi olan bireylerde zararlı alışkanlıklara daha sık rastlanabiliyor.
Sosyal fobiyi tetikleyen çevresel faktörler nelerdir?
Kişinin gerçekçi olmayan beklentileri ile olumsuz olduğuna inandığı deneyimler üst üste gelince yanlış yorumlamaları ortaya çıkar. Bu yorumlar, sosyal fobiyi tetikler.
Fobiler, duygu düşünce bozuklukları ve duygu durum bozukluklarından hangisinin alt başlığında yer alır?
İkisi de değil! Kaygı Bozuklukları başlığı altında yer alıyor.
Sosyal fobinin daha çok gençlerde görülmesinin başat nedeni ne olabilir?
Bunun nedeni, gençlik döneminde arkadaşlık ilişkilerinin ve kimlik oluşumunun ön plana çıkması ile ergenlerin yanlış yorumlamalara daha hassas hale gelmesidir.
Gelişmişlik endeksi yüksek ülkeler, yalnızlaşmış toplumlar sosyal fobiyle ilişkilendirilebilir mi?
Hayır. Aslında sosyal fobi diğer insanların verdiği tepkilerden değil, kişinin kendi yorumlarından kaynaklanır. Sosyal fobisi olan bireyler, diğer insanların tepkilerini ve kendi vücut algılarını yanlış yorumladıkları için sorun yaşarlar. Bu hatalı yorumlar felaketleştirme, genelleştirme, seçici soyutlama, küçültme/büyütme gibi hataları içerir.
Çekingenlik zaman içinde evrilip sosyal fobiye dönüşür mü?
Çekingenlik, toplumda yaklaşık %15 sıklığında görülen bir durum. Sosyal fobi çekingen bireylerde daha sık görülür, ama sadece çekingen bireylerde görülmez.
Prof. Dr. Özgür Öner
Çocuk ve Ergen Psikiyatristi, Psikoterapist
Bunlar da İlginizi Çekebilir
