Hiperleksinin dört belirleyici özelliği vardır:
- Genel zeka veya anlama/kavrama/yargılama becerilerine göre ileri düzeyde okuma becerisi.
- Öğretilmeden okumayı erken bir yaşta öğrenme.
- Okuma materyallerine (kitap, dergi vs) güçlü ve aşırı ilgi.
- Eşlik eden nörogelişimsel sorunlar.
Bazı araştırmacılar, hiperleksiyi üçe ayırmıştır.
Tip I hiperleksi, zeki, parlak, tipik gelişim gösteren çocuklarda görülür. Bu çocuklara genelde anne babaları çok kitap okur, çocuk önce kelimeleri belleğine atar, sonra kelimeler ile sesleri ve anlamları birleştirir ve gerçekten okumaya başlar. Bu durum, bir işlevsel sorun yaratmaz.
Tip 2 hiperleksi, otizm spektrum bozukluğu ile birliktedir.
Tip 3 hiperleksi, otizm spektrum bozukluğu tanısı yoktur ancak otizm ile uyumlu belirtiler vardır ve bu belirtiler yaş ile kaybolur.
Genel kanı, tip 1 hiperleksinin uygun bir tanım olmadığıdır. Normal gelişim gösteren zeki çocuklarda hiperleksi değil erken okuma deyimi kullanımı daha uygundur.
Otizm Spektrum Bozukluğu ve Hiperleksi
Hiperleksiye OSB dışındaki durumlarda nadir rastlanmaktadır. OSB’da hiperleksi sıklığı ise bu durumun nasıl tanımlandığı ile ilişkilidir ve sıklık tam olarak belli değildir. Bazı çalışmalarda OSB’da yukarıdaki dört belirleyicinin birden olduğu olguların sıklığı %6 olarak tanımlanmıştır. Olguların yaklaşık %14’ünde ise IQ düzeyi ile uyumlu olmayan okuma görüldüğü bildirilmiştir.
Çalışmalar, OSB’da görülen hiperleksi ile normal okuma arasında hem ilgili beyin bölgeleri, hem okuduğunu anlama açısından büyük farklar olduğunu göstermektedir. Normal okumaya benzer şekilde kelimeleri tanıma ve harflerle sesleri eşleştirme görülmektedir ancak üçüncü basamak olan kelimenin anlamını anlama eksiktir. Normal çocuklarda bir kelimeyi okuma ile o kelimeye önceden aşina olmak ve anlamını bilmek yakından ilişkiliyken hiperlekside bu izlenmemektedir.
OSB olan çocukların şekillere aşırı ilgilisi ve yeteneği, kelimeleri de erken öğrenmelerine yol açıyor olabilir. Buna takıntılı bir şekilde kitap, dergi veya yazılı materyallerle ilgilenme eklenince, çocuk normal okumadan tamamen farklı bir şekilde kelimelerle sesler arasındaki ilişkiyi kuruyor olabilir. En erken okuyan tipik gelişim gösteren çocuklarda okuma 36 aydan önce görünmezken OSB olan çocuklar 18 ayda hiperleksik olabilir.
OSB’da hiperleksinin tedavi edilmesi gereken bir durum mu yoksa tedavide faydalanılacak bir özellik mi olduğu halen tartışılmaktadır.
Prof. Dr. Özgür Öner
Çocuk ve Ergen Psikiyatristi, Psikoterapist
Kaynaklar:
- Treffert, D.A., 2011. Hyperlexia III: separating autistic-like behaviors from autistic disorder; assessing children who read early or speak late. WMJ 110, 281–286
- Ostrolenk A ve ark 2017. Hyperlexia: systematic review, neurocognitive modelling and outcome. Neuroscience & Biobehavioral Reviews.Aug2017, Vol. 79, p134-149.
Bunlar da İlginizi Çekebilir
