Bu önemli konuda danışanlarımızdan gelen soruları yanıtlıyorum.
Psikoz belirtileri nelerdir?
Psikoz aslında genel bir terimdir. Bireyin “gerçeği değerlendirmesinde bozulma” olması anlamına gelir. Gerçeği değerlendirmede bozulma, duyular ve düşüncelerle ilgili patolojik durumlar sonucu ortaya çıkar.
Psikozdaki ana duyusal belirti halüsinasyon, yani var sanıdır. Halüsinasyon, kişinin aslında olmayan bir şeyi görmesi, duyması, tadını veya kokusunu alması veya temasını hissetmesidir.
Düşüncelerle ilgili ana belirti ise sanrılardır. Sanrı, kişinin içinde bulunduğu toplumun kültürel inançlarından farklı ve yanlış bir düşünceye çok kuvvetli bir şekilde inanmasıdır. Sanrılar saçma (“beynime çip yerleştirdiler”) veya gerçekçi (“eşim beni aldatıyor”) olabilir.
Düşünce akışında yani konuşmada bozulma da bir psikotik belirtidir. Hasta anlamsız, bağlantıları gevşek veya aynı konuya saplanmış şekilde konuşabilir. Hastaların davranışları saçma, yaşlarına ve zekalarına uygun olmayacak bir hal alabilir.
Akut psikoz nedir?
Ani bir şekilde (2 hafta içinde) ortaya çıkan psikotik belirtilere akut psikoz adı verilir. Hastada daha önceden herhangi bir psikotik belirti yoktur. 1 aydan kısa süren psikotik ataklar kısa psikotik atak olarak isimlendirilir. Ani başlangıçlı ve kısa süreli psikotik belirtiler genelde tedaviye daha iyi yanıt verir.
Kronik psikoz nedir?
6 aydan uzun süren psikotik belirtiler kronikleşmiş olarak tanımlanır. Kronik psikoz genelde şizofreni ve benzeri bozukluklarda görülür.
Psikoz testi nedir?
Psikoz tanısı mutlaka bir uzman hekim tarafından ayrıntılı bir değerlendirme sonucunda konulmalıdır. Psikotik belirtilerin incelendiği birçok test vardır ancak bu testler ile tanı konulamaz.
Psikotizm nedir?
Psikotisizm ünlü psikolog Eysenck’in kişilik sınıflamasında saldırganlık, dürtüsellik, antisosyal davranışlar ile kendini gösteren ve psikoza yatkınlığa neden olduğu düşünülen bir kişilik özelliğidir.
Psikoz hastaları iyileşir mi? / Psikoz tamamen iyileşir mi?
Psikozun ne kadar iyileşeceği hangi bozukluğa bağlı olduğuna göre değişir. Şizofrenide hastaların yaklaşık %80’i tedaviye yanıt verse de işlevsel olarak düzelme olasılığı %20 kadardır. Kısa psikotik bozukluk gibi hızlı gelişen ve kronikleşmeyen durumlarda tam düzelme olasılığı %80’in üzerindedir.
Psikoz delilik mi?
Psikiyatride “delilik” diye bir kavram yoktur ancak halk arasında delilik olarak nitelenen duruma en yakın bozukluk psikozdur. Bazı psikotik hastalar çok uygunsuz şekilde davranabilir ama bu durum kalıcı olmak zorunda değildir. Ayrıca her uygunsuz davranan kişinin de psikotik olmadığı unutulmamalıdır.
Psikoz ilaçları nelerdir?
Psikoz tedavisinde kullanılan ilaçlar antipsikotikler olarak isimlendirilir. Birinci ve ikinci nesil antipsikotik ilaçlar bulunmaktadır. Birinci nesil ilaçlar daha çok dopamine etki ederken ikinci nesil ilaçlar dopamin ve serotonine etki ederler. Psikoz ilaçlarının etkinlikleri benzer düzeydedir ancak yan etkileri çok farklıdır.
Bazı çok kullanılan antipsikotik ilaçların, normal kullanım dozları ve en önde gelen yan etkileri aşağıda özetlenmiştir.
Birinci nesil antipsikotikler: Bu ilaçlar daha eskidir ve hepsi piyasada bulunmamaktadır. Yanında yıldız işareti olanların enjekte edilebilir iğne formları mevcuttur.
| İlaç ismi | Yan etkiler |
| Klorpromazin (Largactyl vd) | Ağız kuruluğu, bulanık görme, nöbet, taşikardi, tansiyon düşmesi, kabızlık, istemsiz hareketler, kaslarda sertlik, sürekli hareket etme isteği. Yan etkiler yaşlılarda, çocuklarda, tıbbi durumu iyi olmayanlarda daha ciddi olabilir. |
| Flufenazin* (Prolixin vd) | |
| Haloperidol* (Norodol vd) | |
| Loxapine | |
| Molindon | |
| Perfenazin | |
| Pimozid (Nörofren vd) | |
| Thioridazin (Melleril vd) | |
| Thiothixen | |
| Trifluoperazin (Stilizan vd) |
İkinci nesil antipsikotikler:
| Aripiprazol (Abilify vd) Asenapin (Sycrest vd) Brexpiprazol (Rexulti vd) Kariprazin (Reagila vd) Klozapin (Leponex vd) Lumateperon Lurasidon (Latuda vd) Olanzapin* (Zyprexa vd) Paliperidon (Invega vd) Ketiapin (Seroquel vd) Risperidon* (Risperdal vd) Ziprasidon (Zeldox vd) | Uyku hali, kilo artışı, karında yağ birikimi, kolesterol yüksekliği, yüksek kan basıncı, insülin direnci. Hareket bozuklukları ve istemsiz hareketlere neden olma riskleri daha düşüktür. Klozapin kemik iliğini baskılayabilir ve nöbetlere yol açabilir. En fazla kilo aldıranlar klozapin ve olanzapinken aripiprazol, breksipiprazol, kariprazin daha az kilo aldırır. Ziprasidon kilo artışı yapmaz ama EKG anormalliklerine neden olabilir. Lumateperon demans hastalarında kullanılmamalıdır. |
Kaynak: Kaplan&Sadock Comprehensive Textbook of Psychitary, 2017; Carol Tamminga, Antipsychotic Drugs, 2022
