En sık görülen davranış bozuklukları belirtileri; yetişkinlere karşı gelme, olumsuz ve düşmanca davranışlar, kincilik, sözel tehditler ve fiziksel saldırganlık içeren davranışlardır. Bu davranım bozuklukları gelişimsel dönem özellikleri ile açıklanamaz. Genelde 6 aydan uzun sürer ve davranış bozukluğu belirtilerinin tamamı karşılanmaz.
Kızlarda dolaylı davranışlar (pasif), sözel saldırganlık ve ilişkisel saldırganlık daha yaygındır. Erken başlangıçlı (okul öncesi) olgular daha olumsuz seyreder. Yaşla beraber kaygı ve depresyon gibi bozukluklarla beraberlik artar. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu ile yaygın bir beraberlik gösterir.
Davranış bozuklukları çeşitli ağırlıklarda ele alınabilir
- Karşıt olma karşı gelme bozukluğu
- Davranış Bozukluğu
- Antisosyal Kişilik Bozukluğu
- Psikopati
Karşıt olma karşı gelme bozukluğu:
Sosyoekonomik durumu düşük bireylerde daha sık görülür, fakat sıklığı tartışmalıdır.
Davranış bozukluklarının ortaya çıkmasında sosyal sorunlar, bağlanma sorunları, yoksulluk, yaşanılan çevrede şiddet, aile içi istismar, ebeveynlerin tutarsız davranışları, ailelerin uygun süpervizyon vermemeleri, sık ve yersiz cezalandırma gibi faktörler yer alır.
Karşıt olma karşı gelme belirtilerinin ortaya çıkmasını engellemek için çeşitli yöntemler kullanılmaktadır.
Konu ile ilgili daha detaylı bilgiyi Noema Aile Platformumuzdaki Davranış Bozuklukları başlıklı videolarımız aracılığıyla da izleyebilirsiniz.
Davranış Bozukluğu:
Davranış bozukluğu (conduct disorder), evden ve okuldan kaçma gibi kuralları aktif olarak çiğneme hareketleri, başkasının eşyasına ve/veya şahsına yönelik saldırganlık, tehdit, cinsel saldırganlık, çetecilik, gasp, darp, kundaklama, hırsızlık, dolandırıcılık, hayvanlara eziyet etme, gibi davranışları içerir.
Loeber ve arkadaşlarına göre, davranış bozuklukları üç yoldan birisini izleyerek gelişir:
- Otorite İle Çatışma Yolu: 12 yaşından önce inatçılıkla başlar, karşıt olma ve karşı gelme davranışları ikinci seviyede yer alır, üçüncü evrede ise okuldan kaçma, evden kaçma gibi kaçınma davranışları, gece eve gelmeme ortaya çıkar.
- Gizli Yol: 15 yaşından önce küçük, gizli hareketlerle başlar (sık sık yalan söyleme, mağazalardan hırsızlık yapma), ikinci evrede mülke zarar verme vardır, üçüncü evrede orta derecede suça yönelik davranışlar (yankesicilik, dolandırıcılık), dördüncü evrede ise ciddi suça yönelik davranışlar (gasp, araba çalma vs) ortaya çıkar.
- Açık Yol: Bu yol zorbalık gibi ufak saldırganlıklarla başlar, ikinci evrede fiziksel kavgalar ve çete kavgaları oluşur, üçüncü evrede ise ciddi darp, silahlı saldırı, tecavüz gibi davranışlar ortaya çıkar.
Normal gelişim sırasında pek çok ergende bazı davranış sorunları görülse de bu sorunlar genelde daha nadirdir ve daha az tekrarlar. Yani davranış sorunlarını devamlı ve sık gösteren bireylerle nadir gösterenler arasında gelişim farklılıkları vardır. Normal gelişimde ise nadiren ortaya çıkan davranışlar kendiliğinden azalma eğilimi gösterir.
Davranış bozukluğunun ilerlediği durumlarda ise antisosyal kişilik bozukluğu ortaya çıkar.
Antisosyal Kişilik Bozukluğu ve Psikopati:
Antisosyal kişilik bozukluğu, diğer insanların haklarına karşı sürekli tacizde bulunma, sorumsuzluk, dürtüsellik, saldırganlık, hilebazlık ve pişmanlık hissetmeme özelliklerini içerir. Psikopati ise kendisini kişiler arası ve duygulanımla ilgili sorunlar, vicdansızlık ve diğer insanlar üzerinde hakimiyet kurma ile gösterir. Antisosyal kişilik bozukluğu, olguların çoğunda davranış bozukluğunun ilerlemiş bir halini temsil eder, fakat antisosyal kişilik bozukluğu ve psikopatinin tedavisi oldukça zordur.
Tedavi prensipleri:
Tedavi prensipleri, aile ve çocuk ile iyi terapötik ilişki kurma, kültürel konulara dikkat etme, eş hastalanımları değerlendirme, standart ölçeklerle birden çok kaynaktan bilgi toplama, tedavinin bireyselleştirilmesi, anne babaya yönelik müdahaleler uygulanması ve gerekli durumlarda ilaç kullanılmasıdır. Ayrıca sınıf temelli yaklaşımlar da önemlidir. Kısa süreli, sadece ilaçla yapılan tedavilerden ve “sertlik” içeren tutumlardan olumlu sonuç alınamaz.
Aileye yönelik girişimler olumsuz davranışların pekiştirilmesinin engellenmesi, olumlu davranışların desteklenmesi, olumsuz davranışların bir sonucu olması, anne baba tutumlarının tutarlı olması ve hemen yerine getirilmesini içerir.
Bireysel girişimler kişilik bozukluklarından önemlidir, ancak uzun süreli tedaviler gerekir.
Küçük çocuklarda davranış yönetimi ile ilgili aşağıdaki yazıyı okuyabilirsiniz.
KAYNAKLAR:
NICE Guidelines: Antisocial behaviour and conduct disorders in children and young people: recognition and management. 2013.
Steiner H, Remsing L; Work Group on Quality Issues. Practice parameter for the assessment and treatment of children and adolescents with oppositional defiant disorder. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2007 Jan;46(1):126-41.
Loeber R, Burke JD. Developmental Pathways in Juvenile Externalizing and Internalizing Problems. J Res Adolesc. 2011 Mar;21(1):34-46.
Bunlar da İlginizi Çekebilir
