Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Nedir?

Belirtileri

DEHB denilen bu bozuklukta 2 belirti kümesi var :

Dikkat eksikliği
Hiperaktivite ve dürtüsellik

Dikkat eksikliği belirtileri nelerdir?

Sık sık eşya kaybetme, dağınık düzensiz olma, ayrıntılara dikkat etmediği için basit hatalar yapma, dikkatini sürdürmekte zorluk çekme, okulda veya evde yönergeleri izlemekte zorluk çekme/ödevleri, görevleri bitirememe, organize olmakta zorluk çekme, dikkat gerektiren ödev vs gibi işlerden kaçınma, dış uyaranlarla çabuk dikkatinin dağılması ve günlük aktivitelerde sıksık unutkanlık yapma.

Hiperaktivite belirtileri nelerdir?

Oturduğu yerde elleri ayakları kıpır kıpır olmak, oturması gereken yerlerde (sınıf gibi) oturamama, uygun olmayan ortamlarda aşırı hareketlilik, sessizce oyun oynayamama, sık sık sanki motor takmış gibi davranma, sık sık aşırı konuşma. Dürtüsellik belirtileri ise soruları bitmeden yanıtlama, sırasını beklemekte güçlük çekme ve diğerlerini kesme (sohbet ederken veya oynarlarken) veya rahatsız etme. Bunlar çocuklar için.

Ergenlerde ve yetişkinlerde (evet yetişkinlerde de oluyor) bazı farklılıklar var. Tanı için altışar belirti gerekli. Sadece dikkat eksikliği veya sadece hiperaktivite/dürtüsellik olması da mümkün ama çoğunluk birleşik (ikisinin bir arada olduğu) tip.

Belirtilere bakar bakmaz aklımızdan ne geçiyor? “Bunlar herkeste var!” veya “Bende de var o zaman!”. İşte bu kısım önemli, çünkü gerçekten de bu belirtiler herkeste zaman zaman olan şeyler. O zaman DEHB denen durumu “normal”den ayıran ne? Yanıt tanı için gereken diğer ölçütlerde ve bunların nasıl belirlendiğinde saklı.

Diğer ölçütler :

7 yaşından (son sınıflamada 12) önce bazı belirtilerin başlamış olması; en az iki ortamda (ev, okul gibi) belirtilerin görülmesi (burası önemli, ama bir trik var!); belirtilerin “işlev kaybına”, yani sosyal, akademik, ailesel, işle ilgili, arkadaşlarla ilgili vs sorunlara yol açması; belirtilerin diğer bozukuklarla (mani vs) daha iyi açıklanamaması.

İşte tanının zorluğu ve bir sürü çocukta tanının atlanmasının bir sürü çocukta da gereksiz yere tanı konması ve tedavi başlanmasının nedeni burada yatıyor. Öncelikle belirtiler dikkatinizi çektiği gibi biraz sübjektif, özellikle de dikkat sorunları. Bir belirtiyi kesin pozitif saymak için hangi eşiğin aşılması gerektiği açık değil. Bu da değerlendiriciden değerlendiriciye farka yol açabilecek bir durum. Deneyim gerekli çünkü bir çocuğun yaşına göre “normal” davranışlarını bilmek şart. Belirtilerin erken başlaması, gelişim sırasında değişimi ve uzun süreli olması önemli, ilk defa 28 yaşında dikkat sorunlarınız başladıysa DEHB değilsiniz (veya ilk defa TEOG’dan önce)

İki ortam çok kritik :

Sadece okulda veya sadece evde sorununuz varsa, genelde sorun ortama bağlıdır. Buradaki “trik” ise şu: İngilizler her iki ortamda da tanı alacak kadar belirti olması gerektiğini söylüyor Amerikalılar ise “bazı” belirtilerin olmasını yeterli görüyor. Bunun yarattığı fark ise çarpıcı: İngilizler ’in çalışmalarına göre “hiperkinetik bozukluk” olanlar %1.8, Amerikalıların çalışmasına göre DEHB olanlar ise ortalama %7.2. İşlev kaybına göre de değişiklik çarpıcı: işlev kaybı olmayan ama belirti olan %11, hafif işlev kaybı %7, orta işlev kaybı %4 ağır sorunlar %1.4.

Bütün bunlardan gördüğümüz şu :

DEHB tanısı aslında kolay bir tanı değil, çok yönlü bir değerlendirme gerekiyor. Peki, aslında böyle bir bozukluk hiç yok da “Amerikalıların ve ilaç firmalarının uydurması” mı? 2. Bölüm’de bunu inceleyelim.

DEHB’nin gerçek bir bozukluk olduğunu nereden biliyoruz? Bu bir “moda” mı? İlaç firmalarının uydurması mı? Çocukları “zehirlemek” için bir komplo mu?

DEHB gerçek bir bozukluk, çünkü :

DEHB olan bireyler tedavi olmadıkları zaman işlev bozukluğu gösteriyorlar. Yani, DEHB olmayan bireylere göre sosyal, ailesel, akademik, mesleki, yasal sorunlar ve bunların yanında başka psikiyatrik sorunları daha sık gösteriyorlar. Objektif birçok testte de dikkat sorunları saptanabiliyor (ancak dikkatin ölçümü karmaşık bir konudur, birkaç dakikalık bir değerlendirme ile dikkat ölçülemez).
DEHB olan çocuklarla ilgili izlem çalışmalarında en can sıkıcı üç durum madde bağımlılığı riskinde artma, davranış bozukluğu ve antisosyal, suça yönelik davranışlar ve içkili, dikkatsiz araba kullanma gibi riskli davranışlar. Ergen yazılarımı takip edenler, normal ergenlik özelliklerinin üzerine bu riskler geldiği zaman ne olacağını tahmin edebilir. Ama sorunlar bununla da sınırlı değil. Belirgin ilişki ve arkadaşlık sorunları oluyor ve bu sorunlar yetişkinlikte de devam ediyor. Okul başarısızlığı, okulda ve evde devamlı azar işitme, arkadaşlık sorunları tahmin edeceğiniz gibi özgüvene pek olumlu etki etmiyor ve depresyon/kaygı gibi durumlarda ergenlikte belirgin hale geliyor.
DEHB olan bireylerle olmayanlar karşılaştırıldığı zaman, Manyetik Rezonans Görüntüleme’de (MRG) DEHB olanların beyinlerinde birçok yapısal ve işlevsel farklar gözleniyor. Bu bireylerin birçok beyin bölgesi daha küçük (normal gelişimi geriden izliyor), bazı bölgeler ergenlikte normal büyüklüğü yakalıyor (bu yüzden birçok olguda aşırı hareketlilik ergenlikte azalıyor), ama dikkat ile ilgili bölgelerdeki sorun devam ediyor. Ama MRG tanı için kullanılamıyor.
DEHB genetik bir bozukluk. Birçok gende farklılık var, ama bunlar da tanı için kullanılamıyor.

Sonuç olarak, DEHB gerçek bir bozukluk, ama:

DOĞRU TANI gerekli. Aşırı tanı koyma eğiliminden dolayı yanlış tanı riski var. Bunun için mutlaka TECRÜBELİ ve YETERLİ ZAMANI AYIRAN bir uzman değerlendirmeyi yapmalıdır. Değerlendirme iyi bir PSİKİYATRİK MUAYENE, AİLE DEĞERLENDİRMESİ, OKUL DEĞERLENDİRMESİ, AİLE GÖRÜŞMESİ, gerekli olduğunda UYGUN TESTLER (ne yazık ki birçok yerde aslında konuyla ilişkili olmayan testler yapılabiliyor), yine gerekli olduğunda OKUL ZİYARETİ, eşlik edebilecek tüm sorunların incelenmesini içermelidir. DEHB, az çocukta tek başına ve saf bir şekilde görülür, BU NEDENLE SADECE İLAÇ TEDAVİSİ BİRÇOK ÇOCUKTA İSTENEN DÜZELMEYİ SAĞLAMAZ. Eşlik eden tüm sorunların da ele alınması gerekiyor.

Ne çocuğunuza gereksiz tedavi uygulatıp ilaç verdirin, ne de onu gerektiğinde etkin ve güvenli bir tedaviden mahrum bırakın.