Nöropsikolojik Değerlendirmelerde Zeka Testleri – Dikkat Ve Yürütücü İşlev Testleri, Gelişim Testleri – Bellek

ÖNEMLİ!! Nöropsikolojik testlerin tek tek kullanımı yeterli bilgi vermez. Bu karmaşık süreçlerin uygun bir değerlendirmesinin yapılması için farklı özellikleri ölçen, norm değerleri çıkartılmış testlerden oluşan bataryalar uygulanması gerekmektedir. Ayrıca test sonuçlarının doğru yorumlanması için yeterli eğitim ve tecrübesi olan profosyoneller tarafından uygulanması şarttır! Aşağıda belirtilen testlerden başka birçok test de bataryaların içerisinde kullanılmaktadır.

CONNERS SÜREKLİ PERFORMANS TESTİ-3

(CONNERS CONTINUOUS PERFORMANCE TEST-3)

CPT-3, daha önce yaygın olarak kullanılan diğer Conners dikkat testlerinin devamı niteliğindedir. Bu test 8 yaş ve üstündeki bireylerde uzun süreli bir test sırasındaki dikkat ve dürtüsellik seviyesini ölçmek için kullanılmaktadır. CPT’de bilgisayar ekranında harfler çıkar ve olgudan X dışındaki harfler çıktığında bir tuşa basması, X harfinde ise basmaması istenir. Test 15 dakika kadar sürmektedir. Testin bitiminde olgunun hedefleri yakalama ve kaçırma sıklıkları, hedef olmayan uyaranlara yanlış yanıt verme sıklığı, her bir yanıt türü için tepki süreleri, uyaranlar arasındaki zaman aralığının değişimine göre yanıt verme biçimleri, zaman içerisinde dikkat ve dürtüselliğin değişimi gibi klinik öneme sahip birçok değişken elde edilir. CPT testi, dikkat sorunu olanların büyük kısmı bu sorunu odaklanma süresi uzadıkça daha belirgin olarak yaşadıkları için önemli bir testtir. Sadece kısa testlerle dikkatin sürdürülmesine dair yeterli bilgi elde edilemez. Testin bir diğer önemli özelliği geniş bir yaş aralığındaki normal değerlerin varlığıdır. Bu norm değerleri olgunun performansında bir sorun varsa bunun klinik olarak anlamlı olup olmadığını ortaya koyar.

Conners Continuous Performance – 3 Testi, dikkati bütün yönleriyle değerlendirilmek için geliştirilmiş bir test. Test, çok ayrıntılı sonuçlar veriyor. Bu sonuçlar ile dikkat eksikliği, dürtüsellik, dikkati sürdürmede ve odaklanmadaki güçlükler ölçülebiliyor. Testin çok geniş bir normal örneklem verisi olduğu için, testi alan bireyin dikkat ile ilgili performansını yaşıtları ile ayrıntılı şekilde değlerlendirmek mümkün. Testin bir diğer faydalı özelliği de tedavi izlemine katkıda bulunması. Aşağıda, testin bitiminde elde edilen ayrıntılı sonuç raporlarından bir örnek mevcut. Bu örnek, elde edilen ayrıntılı verilerin bir dökümünü veriyor. Kliniğimizde diğer değerlendirmeler ile birlikte uyguladığımız değerli bir yöntem.

STROOP RENK SÖZCÜK INTERFERANS TESTİ

Bu test değişen taleplere karşı hastanın algısal kurulumu (set) değiştirip, değiştiremeyeceğini ölçmektedir. Bu test için dört farklı kart kullanılmaktadır. Birinci kartın üzerinde gelişigüzel renk isimleri (mavi, yeşil, kırmızı, sarı), her sırada beş sözcük olacak şekilde 10 sıra halinde siyah harflerle basılmıştır. İkinci kart da bu renklerle basılmış aynı sayıda noktalar, üçüncü kartta renklerin yazılı olduğu (her yazılı renk ismi başka bir renkle basılı olmak üzere) aynı sayıda renk isimleri, dördüncü kartta da farklı renklerle yazılmış gelişigüzel sözcükler bulunmaktadır. İlk başta siyah basılı kartın olabildiğince hızlı okunması istenir. Bu sırada yapılan yanlışlar ve düzeltmeler ile toplam harcanan zaman kaydedilir. İkinci aşamada renkli yazılmış renk isimleri, üçüncü aşamada şekillerin renkleri, dördüncü aşamada renk ismi olmayan sözcük renkleri ve beşinci aşamada da renk ismi olan sözcük renkleri söyleme doğruluğu ve zamanı kaydedilir.

WISCONSIN KART EŞLEME TESTİ

Akıl yürütme ve soyutlamayı değerlendirmede kullanılan bu test için dört uyaran kartı kullanılır. Bu kartların ilkinde kırmızı bir üçgen, ikincisinde iki yeşil yıldız, üçüncüsünde üç sarı artı işareti, dördüncüsünde de dört mavi daire yer almaktadır. Hastanın önüne bu kartlar yatay olarak dizilmektedir. Test kartları adı verilen 64 kartın üzerinde de sayıları birden dörde uzanan, kırmızı, yeşil, sarı ve mavi renklerinde üçgen, yıldız artı işareti ya da daireler bulunmaktadır. Hastadan sırayla bir test kartı seçmesi ve dört uyaran kartından hangisine uyduğunu düşünüyorsa onun altına yerleştirmesi istenir. Her yerleştirmeden sonraya hastanın seçiminine “doğru” ya da “yanlış” deneceği, bunun dışında başka bir açıklama yapılmayacağı söylenir. Hastanın üstüste 10 kere doğru yanıt vermesinden sonra kategori değiştirilir ve teste ya tüm kategoriler sınanıp doğru yanıtlar alındığında, ya da tüm kartlar (64’lü iki deste ile toplam 128) bittiğinde son verilir. Hastanın artık doğru olmadığı halde aynı kategoriye göre yerleştirmekte devam etmesi perseverasyon olarak değerlendirilir.

WECSHLER ÇOCUKLAR İÇİN ZEKA ÖLÇEĞİ

(WESCHLER INTELLIGENCE SCALE FOR CHILDREN-R; WISC-R) VE ALT TESTLERİ

Çocuklar için kullanılan bir zekâ testidir. 13 alt testten oluşmaktadır. Bu alt testlerin birleşimi ile sözel, performans ve toplam zeka bölümü puanları hesaplanmaktadır. Sözel zeka bölümünü Genel Bilgi, Benzerlikler, Artimetik, Sayı Dizisi, Sözcük Dağarcığı, Yargılama alt testlerinden; performans zeka bölümü ise Resim Tamamlama, Resim Düzenleme, Küplerle Desen, Parça Birleştirme, Şifre ve Labirentten oluşur. Aritmetik, Şifre ve Sayı Dizisi testleri dikkat ile ilişkilidir.

WISC-R çok eski bir test olmasına karşın Türkiye’de halen kullanılmaktadır. Yakında WISC-4 kullanıma girecektir.

GÖRSEL-İŞİTSEL SAYI DİZİLERİ TESTİ

(GISD-A VE GISD-B)

GISD-A, Koppitz (1977) tarafından tarafından hazırlanmış olan Görsel-İşitsel Sayı Dizileri Testi’nin (Visual Aural Digit Span Test: VADS) yeniden düzenlenmiş şeklidir. GISD-A’de yapılmış olan düzenlemeler; dizilerdeki sayıların artırılmasını, alttestlerde sunum biçiminin ve hızının aynı hale getirilmesini, standart yönergelerin hazırlanmasını ve hatırlamaya yardımcı stratejilerin kullanılmamasını içermiştir (Karakaş ve Yalın, 1993). GISD-A kısa süreli bellek, dizileme (sequencing) ve duyusal-motor bütünleşmeyi ölçen nöropsikolojik bir testtir. Test giderek artan miktarlarda sayılardan oluşan dizilerin tekrarlanamsını içermekte, böylece de kısıtlı kapasiteli kısa süreli belleği ölçmektedir.

İZ SÜRME TESTİ

(TRAIL MAKING TEST A VE B)

İki bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde (Bölüm A), sayfa üzerinde düzenli bir şekilde rastgele yer alan daire içindeki 25 rakamın sırasıyla kurşun kalemle birleştirilmesi, ikinci bölümde (Bölüm B) karışık sırada yuvarlak içindeki 25 rakam ve harfin sırasıyla çizilerek birleştirilmesi gerekir. İkinci bölümde deneğin bir harf bir sayı arasında set değiştirmesi gerekmektedir. (1- A, 2-B, 3-C, 4-D vs.). Her testin öncesinde deneme testi uygulanır. Teste ait performansın değerlendirilmesinde, testi bitirme süresi, hata sayısı, düzeltilmiş hata sayısı ve ipucu sayısı puanları ayrı değerlendirilmektedir.

Testin Çocuk ve Yetişkin Formları vardır. Çocuk formu 9-14 yaşlara kullanılır, 15 yaş ve üstüne Yetişkin Formu uygulanır. İz Sürme Testi (ĠST), görsel kavramsallaştırma ve görsel-motor izleme, psiko-motor hız, karmaşık görsel tarama, basit motor beceriler, temel sıralama yetenekleri, görsel iz sürme, zihinsel esneklik, görsel dikkat, odaklanmış dikkat, görsel algısal yetenekler ve yönetici işlevler gibi işlevleri değerlendirmek için geliştirilmiş bir testtir.

KONTROLLÜ KELİME AKICILIĞI TESTİ

(CONTROLLED ORAL WORD ASSOCIATION TEST)

Daha çok prefrontal korteks tarafından sürdürülen önemli yönetici işlevlerden birisi olan sözel akıcılığın değerlendirildiği Kontrollü Kelime Akıcılığı Testi sırasında denekten 60 saniye içerisinde verilen harfle başlayan olabildiğince çok sayıda özel isim ve eylem isimleri haricinde kelime türetilmesi istenmektedir. Özellikle sol frontal bölge hasarlarına duyarlı olduğu düşünülen ve dikkat kapasitesi, davranışı sürdürebilme ve çelinebilirlik gibi yönetici işlevlerin değerlendirildiği Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olan olgularda sıklıkla kullanılan bu testte denekten bir dakika içinde K, A ve S harfleriyle başlayan kelimeler bulması istenir. Bireyin tekrar ettiği kelime sayısı da perseverasyon puanını oluşturmaktadır (Öktem 1994).

KATEGORİ ADLANDIRMA TESTİ

(CATEGORY NAMING TEST)

Kategori Adlandırma Testinde; kelime türetme ve sürdürebilme işlevi, işitsel dikkat, kısa ve uzun süreli belleği doğru şekilde kullanabilme becerisi değerlendirilmektedir. Aynı zamanda bu test bir kelimeden diğerine geçebilmeyi sağlayan bilişsel esnekliğin ve hızlandırılmış şekilde zihinsel süreçlerin devreye sokulabilmesi, tepki ketleyebilme gibi önemli yönetici işlevlerin kullanımını gerektirmektedir (Mitrushina ve ark. 2005). Semantik akıcılığı değerlendirdiği ifade edilen Sözel Akıcılık Testlerinden biri Kategori Adlandırma Testidir. Hayvan- meyve-sebze gibi çeşitli kategorilerden biri ile belli bir zaman aralığında olabildiğince çok sayıda kelime türetebilme prensibine dayanmaktadır. Toplam doğru kelime puanını 60 sn. süre içerisinde söylenen doğru kelime sayısı, perseverasyon puanını ise tekrar edilen kelime sayısı oluşturur. ilk olarak Newcombe tarafından uygulanan bu testin orijinali 60 sn süre içerisinde hayvan kategorisinden isimlerin türetilmesi şeklinde kullanılmıştır (Lezak 1995). Türk çocukları için standardizasyonu Altınoğlu-Dikmeer ve arkadaşları tarafından yapılmıştır (Altınoğlu-Dikmeer ve ark. 2006).

RAVEN STANDART PROGRESİF MATRİSLER TESTİ

Genel yetenek ve görsel mekânsal algıyı ölçmek amacıyla da yaygın olarak kullanılan bu test, Raven ve Court (2000) tarafından geliştirilmiştir. Bu test beş setten oluşmaktadır ve her sette diyagram şeklinde bulmacalar yer almaktadır. Her bulmacada (soru) eksik bir şekil vardır ve testi alan bireyden bu eksik yapıyı verilen seçenekler arasından bulmaları istenir ( Bu sorular her seride iki boyutlu ve eş zamanlı olarak değişmektedirler ). Standart test beş sete ayrılmıştır ( A, B, C, D, E), her set 12 soru ve böylece test toplamda 60 soru içermektedir. İlk setteki ilk soru oldukça açıktır. Daha sonraki sorular ise giderek zorlaşmaktadır. Testin uygulama süresi 1 ders saatidir. Raven SPMT sonucunda akıcı zeka (fluid intelligence) puanı elde edilmektedir.

TÜRKÇE İFADE EDİCİ VE ALICI DİL TESTİ

(TİFALDİ)

Tifaldi İfade Edici ve Alıcı Dil Kelime Alt Testi, Türk dilinin kelime dağarcığını esas alarak geliştirilen bir testtir. Test, Türkçe sözlük esas alınarak, soyut ve somut farklı güçlükte ve kategorilerde 159 kelime içermektedir. Tifaldi testinin 2-12 yaş arasında Türkiye örneklemi ile geliştirilmiş normları bulunmaktadır (Berüment ve Güven, 2013).

GELİŞİM TESTLERİ

Vineland Uyum Davranış Ölçeği

Bu testin Türkçe uyarlaması ve Türkiye normları Alpas ve Akçakın tarafından gerçekleştirilmiştir. Ölçek, İletişim Alanı, Günlük Yaşam Becerileri Alanı, Sosyalleşme Alanı ve 7 yaşındaki çocuklara kadar Motor Becerileri Alanı’nı içerir. Her bir alan alt alanları içermektedir. Vineland testi özellikle gelişim bozuklukları olan çocuklarda yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.

Ankara Gelişim Tarama Envanteri

Savaşır, Sezgin ve Erol tarafından geliştirilen ve anne babanın ifadelerine göre çocuğun gelişiminin değerlendirildiği bir testtir. Test, diğer gelişim değerlendirmelerine benzer bir şekilde ince motor, kaba motor, dil ve sosyal gelişim alanlarını ve bu alanların toplamından elde edilen genel gelişim puanını içerir.

Denver-2 Gelişim Tarama Testi

Denver 2 Gelişim Tarama Testi 1992 yılında geliştirilmiş ve daha sonra Türkçe’ye uyarlanarak Türkiye için normları elde edilmiştir. Daha önceki testten farklı olarak çocuğun performansı daha önemlidir. Bu nedenle test anne babanın değerlendirmesinden çok değerlendiricinin gözlemine dayanır. Uygulaması genelde 25-30 dakika kadar sürer. Testte ince motor, kaba motor, dil gelişimi, özbakım becerileri ve sosyal gelişimin yanı sıra dikkat, uyum, etrafa olan ilgi ve kaygı düzeyleri de değerlendirilir.

Bunlar da İlginizi Çekebilir